पुरुषार्थ

रात्रीचे अकरा वाजले होते. मुंबईच्या चर्चगेट स्टेशनवर गर्दी हलकी झाली होती. गाड्यांची ये-जा अजून सुरू होती, पण लोकलमध्ये नेहमीसारखा गोंधळ नव्हता. त्या प्लॅटफॉर्मच्या एका कोपऱ्यात, बाकावर बसलेली एक स्त्री दिसत होती. साधारण ३०-३२ वर्षांची असावी. तिचा चेहरा भेदरलेला वाटत होता, आणि वारंवार मोबाइलमध्ये काहीतरी पाहण्याचा तिचा प्रयत्न फोल जात होता.

नील काही अंतरावर उभा होता. तो ऑफिसमधून उशिरा निघाला होता आणि आता शेवटच्या लोकलची वाट बघत होता. तो फारसा कुणाच्या बाबतीत उत्सुक नसतो, पण त्या स्त्रीच्या चेहऱ्यावरची भीती त्याला स्पष्ट जाणवत होती.

पाचेक मिनिटं गेली असतील, तोवर ती स्त्री घाबरतच उठली आणि थोड्या संकोचाने त्याच्याजवळ आली.

"भाऊ, एक मदत मिळेल का?"

नील थोडा सावध झाला. रात्रीच्या वेळेस असं कुणीतरी मदतीसाठी आलं, की मनात विचार येतात—खरंच मदत हवीये की काहीतरी गडबड आहे?

त्याने तिच्याकडे पाहिलं. तिचे डोळे अक्षरशः पाणावले होते.

"बोला, काय मदत हवीये?"

"मी पुण्याहून आले आहे. एका नातेवाईकांकडे जाणार होते. पण त्यांचा फोन लागत नाहीये. मला खरंच काहीच सुचत नाहीये… स्टेशनवर एकटी बसून राहणं धोकादायक आहे, पण मी कुणावर विश्वास ठेवावा असंही वाटत नाहीये..."

नील शांतपणे ऐकत राहिला. तिला मध्यमवर्गीय घरातील स्त्रीसारखं दिसत होतं. तिच्या कपड्यांवरून आणि हावभावावरून ती कुठल्याही चुकीच्या हेतूने वागत नव्हती.

"तुम्ही कुठे थांबण्याची व्यवस्था करू शकता का? एखाद्या हॉटेलमध्ये?" तो विचारपूर्वक म्हणाला.

"हो, पण एकटीला जायला भीती वाटते. हॉटेलमध्ये कोणत्या लोकांची गर्दी असते, कुणी काय विचारेल याचा अंदाज नाही... आणि इथेच बसून राहिली, तरीही..."

तिच्या आवाजात असलेली घाबरलेली झाक नीलाला जाणवली. त्याने एक दीर्घ श्वास घेतला.

"पोलिसांना फोन केला का?"

"हो... पण त्यांनी थांबा म्हटलंय, गस्ती पथक येईल. पण केव्हा?"

नीलाने घड्याळाकडे पाहिलं. रात्री साडे-अकरा वाजत आले होते. मुंबईसारख्या शहरात एकटी स्त्री असणं अजूनही आव्हानात्मक आहे. कुठेही जा, एक वेगळी नजर, एक संशयित दृष्टिकोन तिला झेलावा लागतो. आणि अशा वेळी जर कोणी मदतीसाठी पुढे आलं, तर त्या मदतीवरही संशय घ्यावा लागतो.

नीलाने विचार केला—समाजात किती पुरुष असे असतील, ज्यांच्यावर एखादी स्त्री असा विश्वास ठेऊ शकेल? आणि मुख्य म्हणजे, त्याने स्वतःला विचारलं—"मी या विश्वासाला पात्र आहे का?"

तो थोडा वेळ शांत राहिला. मग तो म्हणाला—

"तुम्हाला मी एका सुरक्षित ठिकाणी पोहोचवतो. पण एक गोष्ट लक्षात ठेवा—तुम्हाला माझ्यावर विश्वास ठेवायचा की नाही, हे पूर्णपणे तुमचं स्वातंत्र्य आहे. मी कुठल्याही मदतीची सक्ती करणार नाही. तुम्हाला हवं असल्यास मी फक्त तुम्हाला टॅक्सी मिळवून देऊ शकतो किंवा माझ्या बहिणीकडे तात्पुरतं थांबण्यासाठी मदत करू शकतो."

ती स्त्री त्याच्या डोळ्यांत बघत राहिली. काही क्षण शांततेत गेले. मग ती थोड्या निर्धाराने म्हणाली—

"तुमच्यावर विश्वास ठेवावासा वाटतो."

हे ऐकून नीलाच्या मनात एक वेगळीच भावना दाटली. कोणत्याही समाजात स्त्रिया एकतर भीतीने वागतात किंवा अतिशय सतर्क राहतात. आणि त्यातल्या त्यात रात्रीच्या वेळेस, अनोळखी पुरुषावर विश्वास ठेवणं किती कठीण असतं!

नीलाने एक ओला कॅब बोलावली. तो स्वतः बाजूला उभा राहून तिला कारमध्ये बसवून घेतलं.

"हे घ्या, ड्रायव्हरचा नंबर आणि गाडीचा नंबर. कुठलीही अडचण आली, तर मला किंवा पोलिसांना लगेच फोन करा."

ती स्त्री हळूच हसली.

"तुम्ही खरंच खूप वेगळे आहात... एरवी पुरुषांचा उल्लेख आला की मला भीतीच वाटते. पण आज तुमच्यासारखा माणूस भेटला."

नील काहीच बोलला नाही. पण त्याला आतून समाधान वाटत होतं.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी नीलाच्या फोनवर एक मेसेज आला

"मी सुरक्षित आहे. माझ्या नातेवाईकांना भेटले. तुमचं आभार मानायचं ठरवलं, पण फक्त 'धन्यवाद' पुरेसं वाटलं नाही. तुम्ही फक्त माझी मदत नाही केली, तर संपूर्ण स्त्रीजातीच्या विश्वासाला वाचवलंय. तुम्ही सिद्ध केलंत की खरा पुरुषार्थ फक्त ताकदीत नसतो, तो चारित्र्यातही असतो."

खरा पुरुषार्थ कोणाला आकर्षित करण्यात नाही, तर कोणाला सुरक्षित वाटावं अशा प्रकारचं वागण्यात असतो. समाजात स्त्रियांना फक्त भीती वाटू नये, तर त्या पुरुषांवरही विश्वास ठेवू शकतील, अशी परिस्थिती निर्माण करणं—हेच खऱ्या पुरुषार्थाचं लक्षण आहे.