दुःख : आत्मसंवादाची खरी सुरुवात

दुःख – हे ऐकायलाच जड वाटतं. पण जरा थांबून विचार केलात तर लक्षात येईल की माणसाला स्वतःशी खऱ्या अर्थाने भेट घडवून देणारं हे एकमेव माध्यम म्हणजे दुःखच आहे.

जेव्हा सर्वकाही आलबेल असतं, सगळं मिळालेलं असतं, तेव्हा माणूस स्वतःपासून दूर जातो. तो 'लोक काय म्हणतील', 'छाप काय पडेल', 'किती लाईक्स मिळतील' या विचारांत गुरफटतो. पण एखाद्या क्षणी जेव्हा सगळं कोसळतं – एखादा माणूस जातो, नातं तुटतं, नोकरी जाते, अपयश मिळतं – तेव्हा त्या क्षणातच माणूस स्वतःकडे वळतो. कारण दुसरं कोणी उरत नाही. ना सावरायला, ना समजून घ्यायला.

हीच ती वेळ असते – जेव्हा त्याला आपले खरे विचार ऐकू येतात. "मी खरंच आनंदी होतो का?", "ज्यांच्यासाठी एवढं केलं, त्यांनी खरंच आपल्याला समजून घेतलं का?", "मी इतका खोटा चेहरा का घातला होता समाजासमोर?" – अशा प्रश्नांचा कोसळणारा पाऊस मनात सुरू होतो.

दुःख हे आयुष्यातलं खरं आरसाच असतं. सुखाच्या काळात आपण आरशातही फक्त बाह्य रूप पाहतो, पण दुःखात मनाचा चेहरा दिसतो – थकलेला, प्रश्नांनी भरलेला, पण प्रामाणिक.

समाजात आज जेवढं खोटं, फसवणूक, मुखवटे वाढले आहेत – त्यामागे आपल्याला दुःखात वावरायला न येणारी भीती कारणीभूत आहे. आपण आपल्या मुलांनाही "रडू नकोस", "मजबूत हो", "जे झालं त्याचा विचार करू नकोस" असं सांगतो. पण आपण त्याला स्वतःशी बोलायची, दुखण्याची, कोसळायची मुभा देतच नाही. म्हणून मग तो मोठा झाल्यावरही कुठल्याच दुःखात स्वतःशी प्रामाणिक राहू शकत नाही.

खरं म्हणजे दुःख माणसाला वाईट करत नाही – ते त्याला परिपक्व करतं.

आज जो कोणी संवेदनशील, सर्जनशील, दुसऱ्यांना समजून घेणारा आहे – त्याने कधीतरी खोल दुःख पाहिलंय. त्याने स्वतःच्या आतल्या अंधाराला स्पर्श केला आहे.

शब्दांनी, चित्रांनी, कवितांनी, गाण्यांनी दुःखाला वाट करून दिली तर ते कला होतं. पण जर त्याला झाकून टाकलं, नाकारलं – तर ते माणसाला आतून पोखरतं.

समाजातले प्रश्न – वाढती आत्महत्या, तणाव, नैराश्य – हे सगळे आपल्या 'दुःख स्वीकारण्यातल्या अपयशा'तूनच उगम पावतात. कारण दुःखाला दुर्बळता मानणाऱ्या समाजात माणूस एकटा पडतो.

म्हणूनच, दुःख आलं की पळू नका – थांबा. स्वतःशी बोला. प्रामाणिक राहा.

म्हणजेच, “दुःखात माणूस खऱ्या अर्थाने स्वतःशी संवाद साधतो – जिथे कोणतंही खोटं टिकत नाही.”

कारण त्या एका क्षणी – जेव्हा स्वतःला आपण उघडं पाहतो – तेव्हाच खऱ्या आयुष्याची सुरुवात होते.